غایة المرام و حجة الخصام (کتاب)

غایَةُ الْمَرام وَ حُجَّةُ الْخِصام فی تَعْیینِ الْإمام مِنْ طَریقِ الْخاصّ وَ الْْعام، کتابی کلامی به زبان عربی، نوشته هاشم بن سلیمان بحرانی، عالم شیعه قرن یازدهم. این کتاب مجموعه‌ای از احادیث شیعه و سنی در فضایل امام علی(ع) و ائمه شیعه است. این کتاب در زمان ناصرالدین شاه قاجار به دست شیخ محمدتقی دزفولی با عنوان کفایة الخصام به فارسی ترجمه شد.

درباره مؤلف

سید هاشم توبَلانی بحرانی مشهور به علامه بحرانی، فقیه، محدث و مفسر شیعه در قرن یازدهم و اوایل قرن دوازدهم هجری قمری و اهل بحرین است. بحرانی مرجعیت دینی و اجتماعی اهالی بحرین را بر عهده داشت. کتاب تفسیری البرهان فی تفسیر القرآن از اوست. شیخ حر عاملی صاحب کتاب وسائل الشیعه، از شاگردان بحرانی است. بحرانی در ۱۱۰۷ یا ۱۱۰۹ق درگذشت و پیکرش در توبَلی، در قبرستان مشهور ماتینی، به خاک سپرده شد.

محتوا

کتاب دارای مقدمه و دو مقصد و یک خاتمه است.

• مقصد اول، شامل ۶۷ باب درباره اثبات امامت علی بن ابی طالب و فرزندان امام؛ این بخش از کتاب، در سال ۱۱۰۰ق خاتمه یافته است.
• مقصد دوم، شامل ۲۴۶ باب درباره فضائل و اوصاف امامان که در سال ۱۱۰۲ق پایان پذیرفته است.

بحرانی در هر باب روایات فریقین را می‌آورد و سخن خود را مستند می‌سازد.

در پایان، دو رساله از ابوعثمان بن عمر جاحظ آورده که در آن مقدم بودن حضرت علی(ع) بر سایر خلفا بیان شده است.

منابع کتاب

برخی از کتاب‌های اهل سنت که مؤلف به آنها استناد کرده، از این قرار است:

نسخ و چاپ

• نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی
• نسخه خطی کتابخانه مدرسه عالی شهید مطهری

این کتاب در ۷ جلد با تحقیق سید علی عاشور در بیروت و در مؤسسة التاریخ العربی در سال ۱۴۲۲ق منتشر شد.

ترجمه و تلخیص

بنا به گفته آقا بزرگ در الذریعه، این اثر در عهد ناصرالدین شاه قاجار (۱۲۷۳ق) با عنوان «کِفایَةُ الخِصام» توسط محمدتقی دزفولی به فارسی ترجمه شده است. همچنین خلاصه آن با عنوان «مُلَخّصُ المَرام» توسط محمد تقی آقا نجفی اصفهانی (متوفای۱۳۳۲ق) چاپ شده است.

پانویس

منابع

• بحرانی، سیدهاشم، غایة المرام و حجة الخصام، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، ۱۴۲۲ق.
• تهرانی، آقابزرگ، الذریعه، بیروت، دار الاضواء.